Vakıf Katılım Danışma Kurulu İle Özel Röportaj

Vakıf Katılım Bankası Danışma Kurulu ile Editörlerimiz Beyza Nur Bozan ve Yunus Emre Yılmazer’in takipçilerimiz için gerçekleştirdiği röportajı istifadenize sunarız…

-Danışma Kurulu ve Komitesi ile Katılım Bankacılığı Uyum Birimi nedir, ne iş yapar?

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından 14 Eylül 2019 tarihli ve 30888 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartlarına Uyuma İlişkin Tebliğ kapsamında Faizsiz bankacılık ilke ve standartlarına uygun şekilde faaliyet göstermek üzere oluşturacakları yapı ve süreçlere ilişkin usul ve esaslar düzenlenmiştir.

Bu kapsamda;

TKBB Danışma Kurulu (https://tkbbdanismakurulu.org.tr/home)

 BDDK tarafından 7736 sayılı 22.02.2018 tarihli kararı çerçevesinde Katılım Bankacılığına ilişkin ilke ve standartları belirlemek üzere Türkiye Katılım Bankaları Birliği tarafından bir kurul oluşturulmasına ve Katılım Bankalarının bu kurulun kararlarına uymasına karar verilmiştir.

TKBB bünyesindeki bu kurul Yönetim Kurulu tarafından görevlendirilen 7 üyeden oluşmaktadır. Danışma Kurulu’nun; dört üyesi İslami İlimler alanında doktora derecesine sahip, bir üyesi Din İşleri Yüksek Kurulu üyeleri arasından Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından önerilen aday, bir üyesi işletme, iktisat, maliye, bankacılık, hukuk ve dengi dallarda lisansüstü diplomaya ve katılım bankacılığı alanında en az yedi yıl yönetici deneyimine sahip ve bir diğer üyesi ise de hukuk diplomasına sahiptir. Danışma Kurulu’nun görevlerinden bazıları şunlardır;

Katılım Bankacılığı alanında uluslararası kuruluşlar tarafından yayınlanan standartları da takip etmek suretiyle katılım bankalarının uymaları gereken meslek ilke ve standartlarını belirlemek,

Gerekli gördüğü durumlarda, katılım bankaları arasındaki uygulama farklılıklarını gidermek üzere genel nitelikli kararlar almak,

Katılım bankalarının iş ve işlemlerinin belirlenen meslek ilke ve standartları ile genel nitelikli kararlara uygunluğuna ilişkin değerlendirme yapmak,

Başvurulması halinde, kamu kurum ve kuruluşlarına, kamu kurumu niteliğini haiz meslek kuruluşlarına ve diğer kuruluşlara faizsiz finans faaliyetleri kapsamında görüş bildirmek,

Meslek ilke ve standartlarının kapsamına giren hususlarda katılım bankaları ile müşterileri arasındaki uyuşmazlıkları, ilgili katılım bankası tarafından çözüme kavuşturulmasını sağlamak.

 Danışma Komitesi(Danışma Komitesi | Vakıf Katılım (vakifkatilim.com.tr))

 BDDK tarafından 14 Eylül 2019 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan 30888 sayılı Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartlarına Uyuma İlişkin Tebliğ kapsamında Katılım Bankalarının faaliyetlerinin Faizsiz Bankacılık ilke ve standartlarına uygunluğunu sağlamak amacıyla kendi bünyelerinde Danışma Komiteleri kurulması kararlaştırılmıştır.

(https://resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/09/20190914-4.htm)

Bu tebliğ kapsamında Danışma Komitesi’nin görevlerinden bazıları şunlardır;

• Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartları ile bunların uygulanması hakkında bankaya münhasır kararlar almak,
• Banka içi düzenlemeleri Faizsiz Finans İlke ve Standartlarına uyum çerçevesinde incelemek,
• Bankanın ürün ve hizmetlerine ilişkin standart sözleşmeleri ile eklerini Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartları açısından değerlendirmek ve onaylamak,
• Bankanın yıllık faaliyet raporunda yer almak üzere, Danışma Komitesinin dönem içi faaliyetleri hakkında bilgi vermek ve banka faaliyetlerinin Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartlarına uygunluğuna ilişkin değerlendirmede bulunmak,

Danışma Komitesi, üst düzey yönetim ve ilgili bütün tarafların etkisinden uzak ve bağımsız şekilde karar alır.

Katılım Bankacılığı Uyum Birimi

14 Eylül 2019 tarihli ve 30888 sayılı Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından Resmi Gazetede yayımlanan Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartlarına Uyuma İlişkin Tebliğ kapsamında Tebliğ’in 9’uncu maddesinde tanımlanan Faizsiz Bankacılık Uyum faaliyetleri ile Tebliğ’in 4’üncü maddesinin 5 ve 6’ncı fıkralarında tanımlanan Danışma Komitesi Sekretaryası işlevini gerçekleştiren Servis olarak adlandırılmaktadır.

Faizsiz Bankacılık Uyum Faaliyetlerinin Temel Fonksiyonları şu şekildedir:

• Faizsiz bankacılık uyum faaliyetleri kapsamında bankanın tüm faaliyetlerinin ve yeni işlemler ile ürünlerin Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartlarına ve Danışma Komitesi tarafından alınan kararlara uyumunu sağlamak,
• Katılım bankacılığı uyum riskinin en aza indirilmesi için tedbirler almak ve bu riske bağlı yaşanabilecek maddi, manevi kayıpların önüne geçmek,
• Faizsiz bankacılık uyum faaliyetlerine ilişkin personel sorumluluklarının paylaştırılmasını sağlamak,
• Faizsiz bankacılık uyum faaliyetleri çerçevesinde, Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartları ile Danışma Komitesi kararları ve bunların muhtemel etkileri hakkında Yönetim Kurulu, ilgili iş birimi ve personeli en kısa sürede bilgilendirmek,
• İlgili birimler ile birlikte iç mevzuat dokümanlarının Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartları ile Danışma Komitesi kararlarına uygun biçimde oluşturulması ve güncellenmesini sağlamak,
• Bankanın iş süreçleri üzerinde katılım bankacılığı uyum riski ve diğer bağlı riskler kapsamında, gerçekleşen Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartları ile Danışma Komitesi kararlarına aykırılık teşkil eden durumlara yönelik düzeltici ve tekrarını önleyici izleme ve kontrol mekanizmasının oluşturulmasını sağlamak,
• Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartları ile Danışma Komitesi kararları hakkında bilgilendirme yapmak, banka personeline yönelik ilgili iş birimleri ile birlikte çalışmalar yürütmek sureti ile genel bilinilirliği arttırmak, faizsiz bankacılık esaslarına yönelik farkındalık ve risk yönetimi hususunda bilgi akşını sağlamaktır.

Faizsiz Bankacılık Uyum Kontrol Faaliyetlerinin Kapsamı ve Kaynağı şu şekildedir:

Faizsiz bankacılık uyum faaliyetleri asgari olarak;

• Sunulan hizmetlerin,
• Yapılan yatırımların,
• Müşterilerle, hizmet sağlayıcılarla ve üçüncü taraflarla imzalanan sözleşmelerin ve gerçekleştirilen işlemlerin,
• Hazırlanan politika, prosedür ve diğer kurum içi düzenlemelerin,
• Finansal tablolar, faaliyet raporları ve kamuya yapılan diğer açıklamaların,
• Tanıtım ve reklamların,
• Finansal ve finansal olmayan kurum içi raporlamaların, yetkili organlar tarafından alınan kararların,
• Banka ana sözleşmesi ile pay sahipleri ve personelle ilişkilerin,

Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartları ile Danışma Komitesi kararlarına uyumunu sağlamaya yönelik kontrolleri içerir.

Faizsiz Bankacılık Uyum Faaliyeti, Katılım Bankacılığı Uyum Servisi tarafından gerçekleştirilen dokümantasyon ve raporlama aracılığı ile gerçekleştirilir. Dokümantasyon ve raporlama temel kaynakları ise aşağıda sıralanmıştır:

• Resmi Gazete
• BDDK Duyuruları
• Danışma Kurulu tarafından belirlenen ilke ve standartlar ile alınan genel nitelikli kararları
• Danışma Komitesi Kararları
• Yukarıda ifade edilen temel kaynaklar dışında kalan ve Katılım Bankacılığı Uyum Servisi görev tanımı kapsamında kontrole konu işlemlere yönelik diğer kaynaklar da uyum faaliyetleri dâhilinde dikkate alınabilmektedir.

Yukarıda verilen bilgiler doğrultusunda Katılım Bankacılığı Sistemini de şu şekilde özetleyebiliriz:

Katılım Bankacılığı özünde “Faizsizlik Prensibi” ile bankacılık faaliyetlerini gerçekleştiren, bu kapsamda fon toplama, fon kullandırma ve diğer bankacılık işlemlerini Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartları ile Faizsiz Bankacılık Danışma Komitesi kararlarına uygun biçimde yürüten finansal sistem ve kurumları ifade etmektedir.

Katılım Bankacılığı faaliyetlerinde; Emek-Sermaye Ortaklığı (Mudarebe), Sermaye Ortaklığı (Müşareke), Tüketim Ödüncü (Karz), Yatırım Vekâleti, Finansal Alım Satım (Murabaha), Kiralama (İcâre), Kefâlet vb. akitlere istinaden Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartları ile Danışma Komitesi kararlarına riayet edilerek bankacılık işlemleri gerçekleştirilir.

Resmi Gazetede yayımlanan Bankaların Kredi İşlemlerine İlişkin Yönetmelik’in Katılım Bankalarının Fon Kullandırma Yöntemleri başlığı dâhilinde Satım Yöntemleri, Kiralama Yöntemleri, Ortaklık Yöntemleri, Vekâlet Yöntemleri ve Diğer Yöntemler (Karşılıksız Ödünç (Karz-ı Hasen), Kefalet, Garanti, Vaat, Ödül Vaadi (Cuâle) türleri ile Kurulca belirlenecek diğer yöntemler) Katılım Bankacılığı kapsamında sunulabilecek hizmetler olarak belirlenmiştir.

(https://mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/yonetmelik/7.5.10738.doc)

-Peki, bu anlatılanlar çerçevesinde daha teknik detaylara girecek olursak, Murabaha işlemleri esnasında dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir?

+Merkezi Danışma Kurulu’nun görevlerinden biri de bankalar arası uygulama farklarını gidermektir. Murabaha konusunda da böyle bir adım atıldı. Murabaha Standardı bankalar arası uygulama farklarını gidermeye ilişkin olarak hazırlandı ve yayınlandı. Standart kapsamında murabaha işlemlerinde yapı ‘bankanın alıp, bankanın satması şeklinde olacak dendi’’. Bu çerçevede artık çifte vekâlet yapısı dediğimiz yapı kaldırılmış olundu. Müşteriye standart kapsamında alım vekâleti yetkisi verilmiş olup işlemin nihayetinde ise bankanın satması şeklinde bir yol izlenmesine gidildi. Bu da çifte vekâlet (Müşteriye hem alım hem de satım vekâleti yetkisi) hususunu Murabaha işlemlerinde ortadan kaldırılmasını sağlamış oldu.

+Peki, burada bankanın alıp satması süreci nasıl dizayn edildi?

-Danışma Kurulu tarafından standart çerçevesinde hazırladığı Tip sözleşme dediğimiz sözleşmeler yayımlandı. Yapılan düzenlemeyle standart kapsamında murabaha işlemlerinde getirilen iki ayrı sözleşme şartıyla malın alındığı zaman satıcı ile sözleşme yapılması ve müşteriye satışı yapılırken de ayrı sözleşme yapısı kuruldu. Bu sözleşmeler sayesinde de malhükmi ya da gerçek anlamda kabzedilmektedir.

+Az önce bahsettiğimiz Murabaha Standardında dahil diğer standartlar hazırlanırken AAOIFI (İslami Finans Kuruluşları Muhasebe ve Denetim Kuruluşu), IFSB vb. Uluslararası kuruluşlardan bağımsız şekilde mi oluşturuluyor?

-Hayır, bütün ulusal ve uluslararası standartlar, tebliğler, yönetmelikler vb. incelendikten sonra aynı şekilde ülkenin sahip olduğu dinamik ve realiteler göz önüne alınarak, yeni bir standart ortaya koyuluyor. Bu da Danışma Kurulu tarafından hazırlanan ve yayımlanan ilke ve standartlar, BDKK tarafından yayımlanan Tebliğ, Yönetmelik vb. çalışmalar ile Türkiye’ye özgü olan bu düzenlemeler neticesinde Türkiye Modeli dediğimiz Türkiye’ye özgü Faizsiz Bankacılık modeli olarak ortaya çıkmaktadır.

+Katılım Bankalarında diğer Konvansiyonel Bankalardan ayrı olarak ceza havuzu dediğimiz yapı var, bu yapı ile müşterilerden tahsil ettiği gecikme cezası vb. ceza havuzuna intikal ettirilen tutarlar nasıl sarf edilmektedir?

-Katılım bankalarında dediğiniz gibi Konvansiyonel Bankalardan ayrı olan ceza havuzu yapısı var, bu havuza Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartlarına aykırı işlemlerden hasıl olan tutarlar aktarılmaktadır. Bu tutarları Katılım Bankaları ne kendisine kar olarak sağlayabilir ne de mudarebe veya yatırım vekâleti akdi ile oluşan katılma havuzlarına kar olarak aktarır. Örnek vermek gerekirse; Bir müşteri ödemesini geciktirdi ya da borcunu ödeyemediği için yapılandırmaya gitti, orada tahakkuk eden bir kısım tutar var. Burada banka bu tutarı ceza havuzuna aktardıktan sonra sosyal sorumluluk projelerinde kullanır. Bu projelere örnek vermek gerekirse; yetimhane yapılabilir, aşhane, yol vb. menfaati amme dediğimiz toplum yararına olacak şekilde kullanılabilir. Bu paraların atıl durması da yanlıştır. Topluma fayda sağlayacak yoksulluğu ve insanların hayatlarını idame ettirmesine yardımcı olacak iş ve işlemlerde kullanılması daha uygun olur. Bu çerçevede zaten BDDK’nın yayınlamış olduğu Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartları Kapsamında Müşterilerin ve Kamuoyunun Bilgilendirilmesine İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Tebliğ’i  var. Her Katılım Bankasının sahip olduğu ceza havuzlarındaki miktarların nereye aktarıldığını kamuoyu ile paylaşarak bilgilendirme yapması da söz konusudur.

+Vakıf Katılım olarak Garantili Fon Transferi adlı yeni bir ürün çıkardınız ve finans sektöründe oldukça ses getiren bir ürün oldu. Bize ürünün özelliklerini anlatır mısınız?

-Garantili fon transferi dediğimiz ürün aslında nakdi ve gayri nakdi finansman şekilde dizayn edilen bir üründür. Gayri nakdi finansman olarak kefalet akdi çerçevesinde nakdi finansman olarak ise de siz işleme başlarken aynı murabaha(Karlı Satış)/müsaveme(Pazarlık Usulüyle Satım)/isticrar(Açık Hesap Satım) vb. akitlerde olduğu gibi kar ve vadede ilk başta anlaşıyorsunuz. Gayri nakdi finansman olan Kefalet akdinde siz faizsiz bankacılık ilkelerine uygun bir kefalete uygun hususu alırsanız başka bir kefalet için kullanabilirsiniz. Kefalet olarak gösterilebilir. Mesela 100’binlik bir kefaletiniz var bunu 10 parçaya bölüp 10’biner liraya bölüp transfer edebilirsiniz. Ama yine burada unutulmaması gereken şey garantili transfere konu olan husus Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartları ile Danışma Komitesi kararlarına uygun olmasıdır. Bu kefalete konu işlemlerde her bir işlem için kontrol söz konusu, her türlü kefalet kabul edilmiyor.  Nakdi finansman olarak da başta kar ve vadede anlaştığınız müşteriniz ile işlem anında ödeme güçlüğü çektiği durumda siz banka olarak satıcıdan malı alıp daha sonrasında sözleşme ile müşterinize satışını gerçekleştirirsiniz. Bu ürün mahiyeti itibariyle birçok noktada ticaret ehlinin ödeme işlemlerini kolaylaştıracak ve ürünün aslına uygun şekilde tatbiki ile oldukça fayda sağlanacağı düşünülmektedir.

-Katılım bankaları müşterilerine ve halkın geneline doğru şekilde açıklanması noktasında nasıl hareket edilmektedir?

+Katılım Bankaları yeni kurumsal yapılar olduğu için ilk zamanlarda yapılan işlemlerin halka aktarımı zordur. Bu yapılar da zamanla halk nezdinde iyiden iyiye yer bulacaktır. BDDK tarafından yayımlanan Faizsiz Bankacılık İlke ve Standartları Kapsamında Müşterilerin ve Kamuoyunun Bilgilendirilmesine İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Tebliğ kapsamında müşterilere sunulan tüm ürünlerin akit, süreç, işleyiş vb. özelliklerini aktarmak zorundadır. Bu kapsamda Katılım Bankalarında sunmuş olduğunuz bütün ürünlerin zaten icazeti olması gerekiyor. Danışma Kurulu ve Danışma Komitesi’nin onay vermediği durumlarda ceza yaptırımı uygulanabiliyor. Diğer Konvansiyonel Bankalarda ise böyle bir icazet alma durumu yoktur, çıkardığı ürün yasaya uygun ise kullanılabilir. Katılım bankaları ayrıca farklı kurallara da tabii olmuş oluyor.

-Peki, son olarak Katılım Finans sektöründeki gençlere verebilecek tavsiyeler nelerdir?

+Hem teoriyi görüp hem de pratiği görme anlamında bir katılım bankasında ya da faizsiz finansal kurumda çalışmayı çok önemli görüyoruz. Bunun dışında İslam iktisadı alanında lisans ve yüksek lisans eğitimi veren kurumlar son zamanlarda yaygınlaştı, bölüm öğrencilerini akademik kariyer yanında Katılım Bankalarında istihdam edilmesini ve bu kurumlara başvuru yapılmasını oldukça önemli görmekteyiz.

+Bahsettiğimiz konulardan sonra artık adım adım Katılım Bankacılığının geliştiği ve ilerlediği görüyoruz ve geliştirmek için çalışmalar devam ediyor, bu konudaki yapılan çalışmalar nelerdir yorumlarınızı alabilir miyiz?

– İnşallah şu an düşünülen bir katılım bankacılığı kanunu gündemde, o da yayınlanıp yasalaştığında artık Katılım Bankalarının sektörde daha da bir ivme kazanacağını düşünüyoruz. Şu an Katılım Bankaları olarak finans sektöründe yüzde 8’lik bir payımız var, inşallah bu yıl Kamu Katılım Bankalarının sermaye artırımına gitmesi ile de sektör içerisindeki payları genel çerçevede artmış oldu. Kanunun da taslak olarak çalışmaları devam etmekte olup Katılım Bankacılığı Kanunu ve diğer kanunlarla beraber yüzde 15’lere geleceği tahmin ediliyor. Gelinen nokta iç açıcı, inşallah daha iyi yerlere de gelineceği umut edilmektedir.